تنوع بخشی به منابع‌ تامین‌مالی، مهمترین نیاز دانشگاه‌های کشور

هرچند اغلب دانشگاههای دنیا منابع ثابتی(مانند کمک دولت) دارند، اما همواه کوشش میکنند تا راههای نوینی را برای تولید درآمد بیابند. استفاده از راهکارهای آموزشی و پژوهشی، بهره بردن از فروش انواع خدمات و … از جمله منابع تامین مالی هستد که در سالهای اخیر بدانها توجه بیشتری شده است. اما دانشگاههای ما همچنان به پول نفت و شهریه وابسته‌اند.

به نقل از خبرنامه دانشجویان، دکتر محمد حسین امید معاون اداری مالی وزارت علوم در جریان معارفه سرپرست جدید دانشگاه تهران گفت که «وضع بودجه دانشگاه‌ها بسیار بد است و هرچه تلاش می کنیم به جایی نمی رسیم»؛ اما چون همه رسانه ها متوجه برنامه تودیع و معارفه دکتر نیلی احمدآبادی بودند کسی به این مسئله توجه نکرد.
گفتنی است از آنجایی که تعداد قابل توجهی از دانشگاه های کشور دولتی هستند و با توجه به افزایش بسیار زیاد دانشگاهها و دانشجویان، دانشگاهها به یکی از سازمانهای هزینه بر برای کشور تبدیل شده اند و تامین مالی دانشگاه ها به یکی از چالش های پیش روی نظام آموزش عالی بدل شده است.

از سوی دیگر با توجه به هزینه های بسیار زیاد دانشگاهها، اعم از هزینه های مرتبط با دانشجویان شامل هزینه های مرتبط با خوابگاهها، غذا، کمک های مالی و وامهای دانشجویی، تامین و نگهداری فضاهای آموزشی، هزینه های تجهیزات، آزمایشگاهها، کارگاهها، هزینه های مرتبط با فضای سبز و محیط زیست، هزینه های مرتبط با کارکنان، اساتید، بیمه و …، بدون تردید تامین منابع مالی برای این هزینه ها، دارای اهمیت بالایی بوده است.

در این گزارش به معرفی انواع منابع مالی دانشگاهها در دنیا پرداخته می شود.

با توجه به بررسی بسیاری از دانشگاههای معتبر در سراسر دنیا میتوان انواع منابع درآمدی دانشگاه ها را بصورت زیر تفکیک نمود:

۱٫ تامین بودجه توسط کمک های مالی بلاعوض

کمک های مالی بلاعوض در واقع کمک های مالی دولتی هستند که توسط متولیان امور آموزشی در هر کشور به دانشگاهها و موسسات آموزش عالی پرداخت میشوند.

۲٫ شهریه و قراردادهای آموزشی

این بخش شامل کلیه درآمد های حاصل از امور آموزشی مانند دریافت شهریه از دانشجویان، هزینه اسکان در خوابگاههای دانشجویی، هزینه دریافتی بابت غذای دانشجویان و … است.

۳٫ کمک هزینه تحقیقات و قراردادها (پروژه ها)

دربسیاری از موارد دانشگاه برای انجام پروژه های تحقیقاتی مرتبط با صنعت قراردادهایی را با بخشهای مختلف منعقد میکند، بنابراین این بخش شامل کلیه درآمد های خارجی حاصل از تحقیقات و پروژه هایی است که دانشگاه بواسطه انجام آنها از سفارش دهنده پروژه ها پول دریافت میکند. سفارش دهندگان پروژها میتوانند شرکت های خصوصی و یا ارگان های دولتی باشند.

۴٫ درآمد حاصل از موقوفات و سرمایه گذاری

این بخش شامل درامد های حاصل از سرمایه گذاری در دارایی های وقف خاص و عام، درآمد حاصل از سرمایه گذاریهای مختلف دانشگاه و دریافتی هایی از این قبیل است.

۵٫ حامیان مالی

این بخش از درآمد ها حاصل از ایجاد قرارداد با حامیان مالی به منظر ترویج موضوعی خاص و یا اختصاص بخش عظیمی از فعالیت های دانشگاه به یک عنوان خاص آموزشی (مانند دانشگاه صنعت هواپیمایی، صنایع غذایی، حمل و نقل ریلی و …) است.

۶٫ سرمایه گذاری مشترک

این بخش نیز مانند حامیان مالی بر اساس قراردادی میان دانشگاه و یک یا چند طرف دیگر و به منظور اهداف بلند مدت و برای دستیابی به منافع مشترک میباشد.

۷٫ کمک های شرکتی(امدادهای شرکتی)

این بخش از درآمدها در واقع حاصل فعالیت های شرکت های وابسته به دانشگاهها هستند. این فعالیت ها هم میتوانند بصورت عمومی ارائه شود و یا میتوانند شرکت هایی باشن که خدمات خاصی را به دانشجویان همان دانشگاه ارائه میدهند.هزینه ای که بابت خدمات درمانی از دانشجویان دریافت میشود نیز در حوزه کمک های شرکتی قرار میگیرند.

وضعیت دانشگاه های ایران

به طور متوسط حدود نیمی از مجموع هزینه های دانشگاه های کشور با کمک های دولتی و شهریه ها تامین می شود.

شاید جالب باشد که بدانید در کشور ما متاسفانه حدود ۹۰ درصد بودجه دانشگاه ها از طریق پول نفت و شهریه بدست می آید! و اگر این دو منبع روزی قطع شود دانشگاه ها قادر به ادامه حیات نخواهند بود.

دکتر محمد حسین امید معاون اداری مالی وزارت علوم در جریان معارفه سرپرست جدید دانشگاه تهران گفت: وضع بودجه دانشگاه‌ها بسیار بد است و هرچه تلاش می کنیم به جایی نمی رسیم.

امید گفت: سال گذشته تخصیص‌ها خوب بود ولی امسال اوضاع مالی خوب نیست و امیدواریم که بهتر شود.

اشاره امید به همین بخش بودجه دولتی است. چرا که دانشگاه ها در طول این سال ها چاره ای برای تامین بودجه از طریقی غیر از پول نفت و شهریه نیادیشیده اند و متاسفانه شاید بتوان گفت در نگاهی بدبینانه خورده و خوابیده اند!

با توجه به بررسی انواع منابع مالی در دانشگاههای مختلف دنیا میتوان دریافت که علاوه بر اینکه اکثریت دانشگاههای دنیا منابع ثابتی(مانند کمک دولت و شهریه ها) دارند، اما همواه کوشش میکنند تا راههای نوینی را برای تولید درآمد بیابند.استفاده از راهکارهای آموزشی و پژوهشی، بهره بردن از فروش انواع خدمات و … از جمله منابع تامین مالی هستد که در سالهای اخیر بدانها توجه بیشتری شده است.

نکته قابل تامل در این بررسی تلاش دانشگاههای خارجی در سالهای اخیر برای افزودن میزان درآمد از طریق راههایی غیر از منابع دولتی است که بواسطه آنها امنیت مالی دانشگاهها در مواقع بحرانی افزایش می یابد.

علاوه بر همه اینها با بررسی انواع منابع درآمدی و هزینه ای دانشگاههای دنیا میتوان دریافت که نوع ساختار آموزشی و نوع نگاه فرهنگی اجتماعی نیز میتوانند بر روی منابع مختلف درآمد زایی و هزینه های دانشگاه تاثیر گذار باشند.

به عنوان مثال میتوان مشاهده کرد که بسیاری از دانشگاههای دنیا بخشی از درآمد های خود را از طریق بیمارستانهایی که در زیرمجموعه دانشگاه قرار میگیرد تامین میکنند، که با توجه به ساختار جداگانه آموشی در دو حوزه وزارت علوم و وزارت بهداشت در کشور ما، دانشگاه های ما در نیز از این امکان نمیتوانند بهره مند باشند.

به هر حال آنچه که باید بدان توجه نمود این است که، ایجاد راهکار برای افزایش منابع مالی و استقلال از منابع دولتی از مسائلی هستند که در تامین مالی دانشگاهها باید بیشتر بدانها توجه نمود تا با رشد منابع مالی، میزان درآمد های دانشگاهها به عنوان یکی از تاثیرگذارترین نهاد های جامعه نیز رشد یافته و این درآمد ها در جهت غنای علمی و فرهنگی جامعه به مصرف برسند.